FİİL
Varlıkların yaptığı işi, hareketi, oluşu, şahıs ve zamana bağlı olarak anlatan sözcüklere fiil denir. Yapılan her türlü hareket fiil olarak adlandırılır. Fiiller belirli zaman ve dilek ekleriyle çekimlenebilirler.FİİL ÇEŞİTLERİ
Oluş Fiilleri
Adından da anlaşılabileceği gibi, belli bir zamana bağlı olarak, hiç kimsenin etkisi olmadan, zaman içinde, kendiliğinden oluşan olayları anlatan fiiller, oluş fiilleridir. Zamanla meydana gelen olayları anlatırlar.
Örnek:
İnsanlar, gün geçtikçe yaşlanıyorlar
İş (Kılış) Fiilleri
Kılış fiillerine yani iş fiillerine (ne, neyi, kimi soruları sorulur eğer bu sorulara cevap verirse kılış fiilidir ama cevap vermezse ya durum ya da oluş fiilidir.)
Bu fiillerin gerçekleşebilmesi için bir nesneye ihtiyaç vardır. Yani bir nesneye bağlı olarak yapılan hareketleri anlatan fiiller iş fiilleridir. İş fiilleri ile durum fiillerini karıştırmamak için, "onu" kelimesi kullanılır. Bu kelime, Türkçedeki canlı veya cansız, tüm varlık ya da nesnelerin yerine kullanılabilir.
Örnek: Şanlıurfa gezisinde Balıklıgöl'ü gördük.
Durum Fiilleri
Bu fiillerde belirtilen eylemi yapabilmek için bir nesneye ihtiyaç duyulmaz. Yani durum fiilleri, nesneye ihtiyaç duymayan fiillerdirler. Bunun yanı sıra gerçekleştirilen eylem öznenin üzerinde gerçekleşir ve işin gerçekleşmesinde öznenin bir etkisi vardır. Durum fiillerini bulabilmek için fiilin önüne "onu" kelimesi getirilir. Eğer anlamsız oluyorsa o fiil durum fiilidir.
Örnek:
Dün gece çok fazla uyudum.
FİİLLERE GELEN KİP EKLERİ
Haber kipleri (Bildirme)Zaman anlamı verirler. Haber kipleri için, oluşun veya hareketin zaman ve şahsa bağlı olarak meydana geldiğini bildiren kiplerdir. Bunlara bildirme kipleri de denir.
Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman Kipi
Geçmişte meydana gelen, öznenin de gördüğü olaylar anlatılırken görülen (bilinen) geçmiş zaman kullanılır.
Fiil kök ya da gövdesi : -dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü
gör - dü - m
gör - dü - n
gör - dü - X
gör - dü - k
gör - dü - nüz
gör - dü - ler
Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman Kipi
Geçmişte olup da, ilgili öznenin göremediği, başkalarından duyarak veya okuyarak öğrendiği olayları anlatmak için kullanılır. Duyulan geçmiş zaman eki, fiil kök ya da gövdelerine "-mış,-miş,-muş,-müş" şeklinde bağlanır.
Atatürk, Samsun'a çıkmış. → Atatürk'ün Samsun'a çıktığı, bir yerden öğrenilerek anlatılıyor. Bu sebeple öğrenilen geçmiş zaman kullanılır.
Gelecek Zaman Kipi
Henüz gerçekleşmemiş, fakat sözün söylendiği andan sonra gerçekleşeceği düşünülen durumları anlatırken gelecek zaman ekini kullanırız. Gelecek zaman ekinden sonra, ünlü harfle başlayan bir ek geldiğinde, "-k" harfi "g" veya "ğ"'ye dönüşür. Buna ünsüz yumuşaması denir. Yani "-ecek, -acak", "-acağ, -eceğ" şekline dönüşür.
Fiil kök ya da gövdesi: -ecek, -acak
Koşaca(ğ)ım
Şimdiki Zaman Kipi
Hareketin yapıldığı an ile, aktarıldığı an aynı ise, şimdiki zaman eki kullanılır. "-yor" ekinde bulunan -y harfi, ünlü daralması olayına yol açar. -y harfinin önüne gelen -a, -e geniş ünlüleri -y harfi nedeniyle daralmaya uğrar ve -ı, -i, -u, -ü'ye dönüşür. Buna ünlü daralması olayı denir.
Taşla'yor → Taşlıyor
Geniş Zaman Kipi
Geçmişte yapılmış olan, an itibariyle yapılıyor olan ve gelecekte de yapılması düşünülen hareketleri anlatabilmek için geniş zaman kullanılır. Geniş zaman eki, fiil kök ya da gövdelerine "r,-ar,-er" şeklinde eklenir. Bazen geniş zaman eki "-ır,-ir,-ur,-ür" karşımıza çıkar. Aslında buradaki "-ı,-i,-u,-ü" ünlüleri kaynaştırma harfidir.
Fiil kök ya da gövdesi :-r,-ar,-er
Dilek Kipleri
Zaman anlamı vermezler.(-sa, -se'dir)Bir eylemin yapılması ya da bir oluşun harekatının bildirimi anlatan kiplerdir. Dörde ayrılır.
Gereklilik Kipi
Eyleme -meli/ -malı eklerinden birini getirmek suretiyle yapılır. Zorunluluk, kural ve olasılıkları anlatır.
Haftada bir kitap okumalıyım.
Onu bulmalısın.
Sınavdan iyi not almalıyım.
Sınava iyi çalışmalıyım.
İstek Kipi
Bir iş, oluş veya hareketin yapılmasının, olmasının istendiğini belirten kiptir. Ekleri ses uyumuna göre "-e, -a" dır.
Şimdi affını yazayım.
Şu konuyu öğreneyim.
Buradaki e harfi istek kipidir.
öğren-e-yim
öğren-e-sin
öğren
öğren-e-lim
öğren-e-siniz
öğren-e-ler
Şart Kipi
Fiili şarta ve dileğe bağlayan kiptir. Şart kipini alan fiil yalnız başına bir anlam ifade etmez. Temel cümledeki yargının gerçekleşmesini şarta bağlayan yardımcı bir öğedir. İki anlamda kullanılır. Fiile -sa, -se ekleri getirilerek yapılır.
Eğer, biraz çalışsa derslerden iyi not alacak
Emir Kipi
Bir iş, oluş veya hareketin olmasını, yapılmasını veya yapılmamasını emretmek için kullanılır. Eki yoktur.
Bir bardak su ver. Kapıyı kapat. Vb.
Yorum Gönder