Atebetü'l Hakayık'ın edebiyat ve kültür tarihimizdeki yeri ve değeri

Atebetü'l Hakayık'ın edebiyat ve kültür tarihimizdeki yeri ve değerini aşağıya yazınız.

Atabetül-Hakayık 12. asrın ilk yansında, Edip Ahmet Yükneki tarafından ya­zılmış manzum bir ahlak kitabıdır.

Edip Ahmet, 11. asır sonlarıyla 12. asrın ilk yarısında yaşamış; Arapçayı, Farsçayı öğrenmiş; tefsir, hadis gibi İslâmî ilimleri tahsil etmiş; takva sahibi, âlim bir Türk şairidir. Gözleri görme­yen bu Karahanlı devri Türk şairi hakkında kaynak­larda fazla bilgi yoktur.

Atabetül-Hakayık, tıpkı Kutadgu Bilig gibi aruzun "feûlün feûlün feûlün feûl" kalıbıyla yazılmıştır. Eserin başında yer alan Tanrı’nın, peygamberin, dört sahabenin, emîr-i âzam Muhammed Dâd İspehsâlâr Beg'in medhi ve kitabın yazılışı hakkındaki kısımlar be­yitler halindedir (80 beyit) ve gazel tarzında kafiyelenmiştir. Asıl eser dörtlükler halindedir ve her dörtlük mânilerde olduğu gibi "a a x a" şeklinde kafiyelenmiştir. Her ikisi de Karahanlı devrine ait olan Atabetü’l-Hakayık ile Kutadgu Bilig'i birbi­rinden ayıran en önemli özellik budur. Kutadgu Bilig'in beyitler halinde ve mesnevî tarzında yazıl­masına mukabil Atabetü’l-Hakayık dörtlükler ha­linde ve mânilerin kafiye düzeninde yazılmıştır. Ancak Kutadgu Bilig'de aralarda zikredilen dört­lüklerin hem vezince, hem de kafiye düzeni bakı­mından Atabetü’l-Hakayık ile ayniyet göstermesi ilgi çekicidir. Aynı devrin eseri olan Divânü Lûgati't-Türk'teki dörtlükler ise hem hece vezni ile yazıldıkları için, hem de koşma tarzında kafiyelendirildikleri için farklılık gösterirler.

Vezin ve kafiye bakımından Atabetü’l-Haka­yık da çok sağlam değildir. İmâleler boldur. Tam ve yarım kafiyeler yanında bazan yakın seslerin de kafiye olarak kullanıldığı, hatta bazan redifle yetinildiği görülür. Mısra başı kafiyesinin izleri Ata­bet ül-Hakayık'da Kutadgu Bilig'den daha güçlü olarak devam eder. Birçok mısralar arka arkaya aynı seslerle başlamakta, bilgi ile ilgili dörtlüklerin çoğunun başında hep b sesi bulunmaktadır.

Atabetü’l-Hakayık, bir ahlâk ve öğüt kitabı olduğu için tamamen hikmet üslûbu ile yazılmış­tır.Kutadgu Bilig'deki üslûp çeşitliliği onda görül­mez. İki eserin mahiyetçe birbirinden farklı oldu­ğunu unutarak birini diğerinden üstün saymak doğru değildir. Kutadgu Bilig'in öğüt veren kısılarıylaAtabetü’l-Hakayık edâ ve üslûp bakımın­dan birbirine çok benzemektedir ve biri diğerinden aşağı değildir.