Kamu Gelirlerinin Çeşitleri: Kamu gelirleri vergi, harç, resim, şerefiye, parafiskal gelir, borçlanma, mülk ve teşebbüs geliri ve para cezalarından oluşmaktadır.
Devletin kamu hizmetlerini görmek için çeşitli kaynaklarından sağladığı değerlerin toplamıdır. Devlet gelirlerinin bir çok türleri vardır. Bu türlerin önem dereceleri hem zaman içinde, hem de ülkeden ülkeye değişmektedir. Günümüzde devlet gelirleri arasında en önemli yeri vergiler işgal etmektedir. Ortaçağda ise vergilerin devlet gelirleri içindeki yeri ikincil derecede idi ve en önemli gelir kaynağı devletin sahip olduğu, gayrimenkullerdir.
Bugün vergiler hemen bütün ülkelerde başlıca gelir kaynağını teşkil etmekte, bununla beraber özel bazı durumlarda borçlanma yoluyla sağlanan gelirler de önem kazanmaktadır. Borçlanmaya en çok savaş ve kriz dönemlerinde başvurulmaktadır.
Devlet gelirleri muhtelif şekillerde gruplandırılabilir. Bunların en eskilerinden biri Adam Smith' in öne sürmüş olduğu ikili gruplandırmadır:
1) Devletin doğrudan doğruya sağladığı gelirler:
Bunlar devletin sahip olduğu menkul ve gayrimenkullerden elde ettiği gelirlerle üretip sattığı mal ve hizmetlerden sağladığı kazançlardan meydana gelir.
2) Devletin dolaylı olarak sağladığı gelirler:
Bunlar, özel kişilerin iktisadi varlıklarından devlete yapılan transferlerdir. Bu çeşidin belli başlı örneği vergilerdir.
Daha ziyade hukuki açıdan yapılan bir gruplandırmaya göre ise devlet gelirleri:
a) Devletin egemenlik hakkına dayanarak sağladığı,
b) Devletin egemenlik hakkına dayanmadan elde ettiği,
olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Birinci grupta devletin yetkilerini tek taraflı kullanarak ve zorlama tehdidi altında tahsil ettiği değerler yer almaktadır. Bunlar vergiler, harçlar ve zorunlu istikrazlar hasılatıdır. Devletin para basarak sağladığı gelir de bu gruba girer. İkinci gruba da esas olarak devletin mal ve hizmet üretiminden, sahip olduğu menkul ve gayrimenkullerden elde ettiği kazançlar, ihtiyari istikrazlar hasılatı ve nihayet devlete yapılan bağışlar girmektedir.
Hangi gruplandırma kabul edilirse edilsin, günümüzde devlet gelirinin belli başlıları, aşağıda mahiyetlerini kısaca açıkladığımız nev'ilerden ibarettir:
1) Vergiler;
Vergi, devletin özel ve tüzel kişilerden hukuki ve siyasi zorlamayla karşılıksız olarak yaptığı hasılattır.
Vergi bizzat devlet tarafından alınabileceği gibi kanunla vergi almaya yetkili kılınmış diğer kamu tüzel kişileri tarafından da toplanabilir.
Verginin karşılıksız olması, en büyük özelliğini teşkil eder. Bunun anlamı, kişinin kamu hizmetlerinden yararlanma derecesinin ödediği vergi tutarından bağımsız olmasıdır. Vergi kişinin geliri, serveti ve harcama seviyesi gibi kıstaslara göre alınır. Fakat kişinin kamu hizmetlerinden yararlanma hakkı ile ödediği vergi arasında bir ilişki yoktur. Mesela savunma, iç güvenlik ve eğitim gibi hizmetlerden hiç vergi ödemeyen kişiler de yararlanır.
Vergiler çoğunlukla vasıtalı (dolaylı) ve vasıtasız (dolaysız) diye iki ana grupta toplanmaktadır. Vasıtalı Vergilere örnek olarak Yurdumuzdaki gider vergileri ve gümrük vergisi gösterilebilir. Vasıtasız vergilere örnek ise yurdumuzdaki Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi vs. dir.
2) Borçlar;
Devlet de özel kişiler gibi daha sonra geri ödemek üzere borçlanmak yoluna gidebilir.
Devlet borçlarını, iç ve dış borçlar olarak iki ana grupta toplayabiliriz.
Dış borçlar diğer devletlerden ve uluslararası kuruluşlardan alınabilir.
İç borçlar ise memleketteki özel ve tüzel kişilerden alınır.
Borçlar genellikle ihtiyaridir, yani sadece isteyen kişiler, devlet tahvili satın almak suretiyle devlete borç verirler. Bazen ve sadece içeride olmak üzere cebri borçlanma yoluna başvurulabilir. Bu takdirde, belirli bir niteliği taşıyan (mesela belirli bir gelir seviyesine sahip olan) herkes tespit edilen miktarda devlet tahvili satın alma zorunda bırakılır.
3) Harçlar;
Harçlar kişilerin belirli hizmetler karşılığında devlete ödedikleri değerlerdir. Harçların Hizmet bedelini tamamen karşılaması gerekli değildir. Çoğunlukla da karşılamamaktadır. Mesela Üniversitenin tahsil ettiği harçlar Üniversitede sağlanan hizmetle ilgili giderlerin ancak çok küçük bir bölümünü karşılamaktadır.
iv) İktisadi faaliyetlerden elde edilen gelirler.
Bu gruba giren gelirler esas olarak iki türdür.
a) Mal ve hizmet satışından elde edilen gelirler. Bunlar devlet işletmelerinde üretilen mal ve hizmetlerin belirli bir fiyat karşılığında satılması suretiyle elde edilen kazançlardır.
b) Devletin sahip olduğu menkul ve gayrimenkul malların işletilmesinden ya da satılmasından sağlanan kıymetler.
4) Para basma;
Bir ülkede para basma yetkisi genellikle devlete aittir. Devlet bastığı para ile tıpkı vergide olduğu gibi kamu harcamalarını Finans e eder. Günümüzde para basma yoluyla devlete açıktan gelir sağlama yoluna sık sık başvurulmaktadır. Bu yolla gelir sağlamaya «açık Finansman» da denir.
5) Bağışlar;
Bunlar da gerek ülke içindeki Özel ve tüzel kişilerin, gerek yabancı devletlerin, ya da uluslararası kuruluşların verdikleri karşılıksız meblağlar yahut sağladıkları ayni hizmetlerdir.
Gelir türleri arasında yapılan karşılaştırmalarda çeşitli faktörler rol oynar. Mesela açık Finansman çok kolay bir yol olmasına rağmen fiyatlar üzerinde yaratabileceği baskı dolayısıyla dikkatle kullanılması gereken bir kaynaktır. Açık Finans man deflasyonist bir dönemde özellikle uygun bir Finans man niteliğini kazanır. Enflasyonist bir dönemde ise, vergiler iktisadi etkileri bakımından daha elverişli sayılırlar.
Kamu giderlerinin gösterdiği sürekli artışı, karşılamak için bugün devlet gelirlerini de sürekli olarak artırma zorunluluğu doğmuştur. Devlet gelirlerinin değişik türleri arasında yapılacak tercihler, bir yandan gelir sağlama kolaylığına, diğer yandan da gelir türünün Ekonomi k etkilerine bağlı bulunmaktadır.
Yorum Gönder