ŞİİRDE TEMA KAVRAMNIN ANLAMI, ŞİİRDE TEMA NEDİR,TEMA ÖRNEKLERİ

*Her eserin bir yazılış amacı, iletmek istediği bir mesaj vardır. Eserde iletilmek istenen mesaja "tema" denir.
*Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşüncedir.
*Konu ve ana düşünce ile karıştırılmamalıdır.
*Bir eserin teması, onun konusu değildir. Konunun çok özel bir biçimde işlenmiş ayrıntısıdır.
*Şiirde daha çok duygu ve hayaller işlenir; bir şiirde yoğun olarak işle duygular ve hayaller şiirin temasını oluşturur.
*Şiirde işlenen temanın şiirin yazıldığı dönemle ve şairle ilişkisi vardır.
*Şiirde işlenen temalar soyut bir kavram veya düşüncedir. Şiirle somutlaştırılan temaya "konu" denir.
*Şiiri oluşturan her birimin bir teması vardır. Bu temalar birleşerek şiirin ana temasını oluşturur. Bu yönüyle şiirde tema ile yapı içi içedir.
*Tema, soyut bir kavram veya düşünce olarak eser dışında da vardır, metinde somutlaşan temaya da konu denir.

TEMA HAKKINDA daha ayrıntılı bilgiler:

  TEMA: Bir konuşmada ya da yazılı metinde işlenen genel konuya veya temel duygu ve düşünceye “tema” denir. Tema, yalnızca birkaç sözcükle ifade edilir. Örneğin; aşk, ayrılık, kahramanlık, vatan, özgürlük, hoşgörü, vb. ifadeler temadır.

·         Tema soyut bir kavramdır.

·         Toplumsal ve bireysel olmak üzere iki çeşit tema vardır.

·         Tema; belli bir bağlamda kişi, yer, zaman ve durum bildiren dil birlikleriyle sınırlandırılması, somutlaştırılması, anlatılması sonucu konu hâline getirilir.

  Aşağıdaki metnin temasını belirlemeye çalışalım:

EZANSIZ SEMTLER ... Ah büyük cedlerimiz! Onlar da Galata, Beyoğlu gibi Frenk semtlerinde yerleşirlerdi. Fakat yerleştikleri mahallede Müslümanlığın nuru belirir, beş vakitte ezan işitilir, Asmalı Minare, Gölgeli Mescit peyda olur; sokak köşesinde bir türbenin kandili uyanır, hâsılı o toprağın o köşesi imana gelirdi; Beyoğlu’nu ve Galata’yı saran yeni yapıların yığını arasında o mescitlerden, o türbelerden bir ikisi kaldı da gördük ki, cedlerimiz o kefere Frenk mahallelerinin toprağına böyle nüfuz ederlerdi. Biz bugünün Türkleri bilakis Şişli, Nişantaşı, Kadıköy, Moda gibi küçücük bir şehri andıran yerlere yerleştik. Fakat o yerler Müslüman ruhundan arı, çorak ve kurudur. Bir Üsküdar’a bakınız, bir de Kadıköy’üne, Üsküdar’ın yanında Kadıköy Tatavla’yı andırır. Eski Türklerin ruhları ile yeni Türklerin arasındaki farkı anlamak isterseniz, bu son asırda peyda olan semtlerle İstanbul içlerini mukayese ediniz...                                                     Yahya Kemal BEYATLI

Yahya Kemal Beyatlı’ya ait yukarıdaki metni okuduğumuzda, yazarın yoğun olarak eski İstanbul ve tarih özleminden söz ettiğini görüyoruz. Dolayısıyla bu metnin teması “tarih özlemi” ya da “özlem” şeklinde ifade edilebilir.

  

·         Şiirde tema, şiirin geneline hâkim olan “ana duygu” şeklinde tanımlanır.

  Şimdi de aşağıdaki şiirin temasını belirlemeye çalışalım:

SESSİZ GEMİ Artık demir almak günü gelmişse zamandan, Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan. Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli, Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli. Biçare gönüller, ne giden son gemidir bu. Hicranlı hayatın ne de son matemidir bu. Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler; Bilmez ki, giden sevgililer dönmeyecekler. Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden, Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.                                                                                                   Yahya Kemal BEYATLI

Şairin şiirinde ölümden söz ettiğini görüyoruz. Bu şiirin temasına “ölüm” diyebiliriz.

Tema Örneği:Mert dayanır, namert kaçar
Meydan gümbür gümbürlenir (Mert ve namert arasındaki fark)
Şahlar şahı divan açar
Divan gümbür gümbürlenir

Yiğit kendini öğende
Oklar menzilin döğende (Yiğitlik)
Şeşper kalkana değende
Kalkan gümbür gümbürlenir

Ok atılır kalesinden
Hak saklasın belâsından (Köroğlu'nun yiğitliği)
Köroğlu'nun narasından
Her yan gümbür gümbürlenir   
                       Köroğlu

Şiirin Konusu: “Yiğitlik”
Şiirin Teması:  “Yiğitliğin Gücü”